🇵🇱POWSTANIE STYCZNIOWE W EŁGANOWIE

Pisaliśmy już o zabytkowym witrażu w Sobowidzu, o „Sądzie Ostatecznym” Hansa Memlinga i odkrytym XVII-wiecznym obrazie „Pojmanie Pana Jezusa” w Mierzeszynie. Dzisiaj naszą uwagę kierujemy w stronę Ełganowa połączonego z wielką historią Polski za sprawą małej przydrożnej kapliczki.

Początek 1863 roku. Pomorze, a wraz z nim Ełganowo, od prawie stu lat jest częścią zaboru pruskiego. 22 stycznia 1863 roku wybucha Powstanie Styczniowe. Muzeum Historii Polski podaje: „W styczniu 1863 powstanie obejmowało Królestwo Polskie, w lutym rozszerzyło się na Litwę, w kwietniu i maju sięgnęło okolic Dynaburga i Witebska oraz guberni kijowskiej i wołyńskiej. Z Galicji i zaboru pruskiego napływali ochotnicy, broń i zaopatrzenie. Przybyli też ochotnicy z Włoch, Węgier, Francji, a także Rosji.”

Powstanie Styczniowe upada latem/jesienią 1864 roku.

Profesor Jerzy Zdrada tak podsumowuje: „Klęska i represje w zaborze rosyjskim wywołały ostrą krytykę powstania ze strony kół konserwatywno-ugodowych, z drugiej zaś strony do tradycji roku 1863 nawiązywał odradzający się ruch niepodległościowy. Powstanie styczniowe wywarło wielki wpływ na kształtowanie się świadomości narodowej mas ludowych oraz postaw i programów politycznych przed 1918 rokiem.” Więcej: https://muzhp.pl/pl/c/983/powstanie-styczniowe

Na tle wielkiej historii całego kraju, w Ełganowie, w „polskim gnieździe” ma miejsce wydarzenie, opisywane przez Dariusza Dolatowskiego w nowo wydanej książce (grudzień 2022) o historii Ełganowa .

Na stronie 69 i 70 czytamy: „W 1864 roku w centrum wsi zbudowano wotywną kapliczkę maryjną, którą poświęcił proboszcz trąbkowski Ks. Szczepan Popiołowski. Służyła ona polskim mieszkańcom jako miejsce spotkań i modlitw w czasie uroczystości i świąt maryjnych. W czasach Wolnego Miasta Gdańska Niemcy żądali od proboszcza trąbkowskiego, aby polski napis zastąpić łacińskim. Czego nie uczynił. Planom takim przeciwstawiali się miejscowi Polacy, twierdząc, że figura została ufundowana przez społeczeństwo polskie i jest jego własnością. Napis ten często był zamalowywany przez Niemców smołą i odnawiany przez polskich mieszkańców, między innymi nauczycielkę Annę Burdównę. W pierwszych tygodniach II wojny światowej z nakazu hitlerowców kapliczka miała być zburzona , ale ostatecznie polecono usunąć figurę Matki Boskiej i zamalować napis. Po wojnie odnowił ją w 1947 roku stolarz Alfons Mach, który powrócił z obozu koncentracyjnego Stutthof.”

Kapliczka, która już 159 lat nieprzerwanie stoi w Ełganowie jest niezwykłym świadkiem historii. Nie wiemy, czy była ona reakcją społeczeństwa polskiego na jeszcze trwające walki powstańcze, czy była błagalnym wezwaniem do Maryi o dar upragnionej wolności tuż po jego upadku. Dzięki pocztówce wiemy, że napis brzmiał „Pokaż, żeś jest Matką naszą. 1864 rok”.

Obecnie widzimy napis, w którym słowo „Pokaż” zostało zastąpione słowem „Okaż”. Kapliczka łączy w sobie wątek Powstania Styczniowego, walkę z germanizacją, temat Kulturkampf’u, Annę Burdównę a przez nią temat szkoły Macierzy Polskiej w Ełganowie, Wolne Miasto Gdańsk i II wojnę światową.

Historia kapliczki wskazuje nam również perspektywę, z której musimy patrzeć na teraźniejszość. „W trakcie” nie jesteśmy w stanie przedstawić pełnej, właściwej oceny. Jesteśmy „zbyt blisko”. Nie dostrzegamy wtedy jakim echem odbija się dane wydarzenie w dłuższym okresie czasu (np. 50 lub 100 lat).

Dopiero z dalszej perspektywy widzimy, że ofiara Powstańców Kościuszkowskich, Powstańców Listopadowych, Styczniowych, Wielkopolskich i Śląskich nie poszła na marne i że modlitwa z ełganowskiego „polskiego gniazda” została wysłuchana w 1918 roku.